3.9.2 Conceptueel raamwerk en gebruik
Met een betere monitoring is tegelijkertijd het besef gegroeid dat de maatschappelijke verschijnselen die met brede welvaart inzichtelijk worden gemaakt, zich niet lineair en volgens een voorspelbaar en modelmatig pad ontwikkelen. Daarvoor zijn er te veel externe, niet-beïnvloedbare factoren die de beoogde effecten van beleidsinterventies versterken, afzwakken of zelfs teniet doen. Er is dan ook consensus in wetenschap en beleid dat brede welvaart een goed instrument is voor integrale en strategische agendering en prioritering van beleidsvraagstukken: op welke thema's loopt de brede welvaart in een regio achter en wat zijn daarvan de oorzaken? Er is brede overeenstemming dat brede welvaartsmonitoring ongeschikt is om de effectiviteit van afzonderlijke beleidsinterventies te toetsen.
Maar vanuit bestuur en beleid is er wel behoefte om in zekere mate de brede welvaartseffecten van beleidsinterventies te kunnen prognosticeren, hoezeer dat ook met onzekerheden is omkleed. De landelijke planbureaus CPB, PBL en SCP werken daarom samen aan een systematiek waarin een beperkte selectie van indicatoren kan worden opgenomen in prognosemodellen.
Onderzoeksbureaus van decentrale overheden hebben zich in 2022 verenigd in het Nationaal Netwerk Brede Welvaart. Daaraan zijn ook de Universiteit Utrecht, Tilburg University en Rijksuniversiteit Groningen verbonden. In dit landelijke netwerk vindt gemeenschappelijke verkenning plaats, onder meer naar de vraag hoe brede welvaart(smonitoring) kan worden gebruikt voor beleidsagendering en -prioritering. Aan de hand van casussen wordt een praktijkhandboek samengesteld hoe overheden (Rijk, provincies en gemeenten) via beleid kunnen bijdragen aan verbetering van brede welvaart, en daarbij ook rekening kunnen houden met de verschillende kenmerken van iedere regio. Dit raakt ook de vraag welke plaats beleidsonderzoek (waartoe monitoring en duiding van brede welvaart moet worden gerekend) inneemt in de continue beleidscyclus. We zien dat vrijwel alle provincies inmiddels een vorm van brede welvaartsmonitoring hebben, waarbij gebruik wordt gemaakt van de regionale basisdata van het CBS.
Binnen onze provincie is in 2022 op verschillende plaatsen ervaring opgedaan met monitoring van en sturing op brede welvaart. Allereerst in de Regiodeal Foodvalley en Regiodeal Vitale Wijken Overvecht (Utrecht), Batau (Nieuwegein) en Vollenhove (Zeist), waarvoor afzonderlijke monitoringssystemen zijn ontwikkeld.
Voor de monitoring Regiodeal Vitale Wijken, ook in Amersfoort (wijkaanpak Soesterkwartier), is samen met RIVM en GGDrU een indicatorenset ontwikkeld. Die combineert gemeenschappelijke uitkomstindicatoren met gemeentespecifieke data. Behalve dat deze gecombineerde indicatorenset inzicht geeft in het handelingsperspectief, is ook met betrokken gemeenten een leerproces op gang gebracht rond datagedreven werken. Data kunnen verhullend werken en geen recht doen aan verschillen tussen en binnen wijken en bevolkingsgroepen. Er moet dus verder worden ingezoomd op wijk- en buurtniveau. Uitkomsten moeten met bewoners en (wijk)professionals worden geduid. Als er geen data beschikbaar zijn op buurtniveau, zal het accent verschuiven naar kwalitatieve vormen van onderzoek. Het is vooral van belang om op systematische wijze te monitoren om betekenisvolle gegevens te verzamelen.
De monitoring in de Regiodeal Foodvalley leerde dat het lastig is om op basis van een beperkte set indicatoren de resultaten te duiden en de oorzaak van knelpunten in brede welvaart te identificeren. De wens om brede welvaart als impactmonitor te kunnen gebruiken, is groot. Maar het type indicatoren, de mate waarin deze kunnen worden gekwantificeerd en de complexiteit van de werkelijkheid zijn hierin beperkend.
Binnen het domein Economie hanteert de ROM Utrecht Region verbetering van brede welvaart als beoordelingskader bij ondersteuning van bedrijven. Binnen het kader van het programma Slimmer met Data is als pilot een trendanalyse brede welvaart opgesteld. Een concernbrede ambtelijke projectgroep werd samengesteld voor analyse en duiding. De analyse werd in een innovatief jasje gestoken. Voor de trendanalyse stelde CBS daarnaast een maatwerk-dataset samen voor onze provincie om de verschillen tussen bevolkingsgroepen te onderzoeken. De analyse wordt begin 2023 gepubliceerd.
De komende jaren moeten wij ervaring opdoen met het daadwerkelijke gebruik van brede welvaartsmonitoring als input voor integrale beleidsprioritering en –agendering. Op dit moment beperkt brede welvaartsmonitoring zich tot weergave van de scores en trends. Om deze informatie strategisch in te zetten, moet het gesprek worden gevoerd hoe de gerealiseerde stand van (onderdelen van) de brede welvaart beoordeeld wordt. En welke beleidsinterventies wenselijk en zinvol zijn als dat niet gebeurt. Daarvoor zal het gesprek moeten worden gestart tussen enerzijds (ambtelijke) experts (over oorzaken van ontwikkelingen, analyses van afwijkingen ten opzichte van het gemiddelde, effectieve beleidsinterventies) en anderzijds bestuur (over ambities, doelstellingen en realisatiekracht). Onze provincie staat in deze verkenningen niet alleen, zoals hiervoor is beschreven.